اگر زوجی قصد بارداری داشته باشند و بعد از یک سال نزدیکی مداوم و بدون پیشگیری، صاحب فرزند نشوند می توان گفت پای ناباروری در میان است. با وجود اینکه آمار دقیقی در خصوص ناباروری در ایران وجود ندارد، اما نتایج برخی بررسی ها نشان می دهد که از هر صد زوج حدود پانزده زوج ایرانی یعنی حدود 15 درصد نابارور هستند. عوامل متعددی در بروز مشکل ناباروری دخیل هستند.

به مناسبت هفته جمعیت در ایران گفتگویی با دکتر مریم کاشانیان، جراح و متخصص زنان، زایمان و نازایی و استاد و مدیر گروه زنان دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص علل ناباروری در خانم ها و آقایان ترتیب داده ایم که در ادامه  مطالعه می کنید.

علل ناباروری در خانم ها

بارداری دیرهنگام

باروری یک مسئله ی بیولوژیکی است و ما با سن هورمون ها مواجه هستیم. بهترین سن برای بارداری در خانم ها حدود 25 سالگی است. بعد از سن 35 سالگی قدرت باروری کم کم رو به افول می رود. علاوه بر این، در سنین بالا تخمک گذاری با کیفیت  پایین تری اتفاق می افتد و در صورت حاملگی، خطر سقط جنین افزایش پیدا می کند. در نهایت اینکه ممکن است رحم و لوله های آن دچار فیبروم و یا آندومتریوز باشند که جزو عوامل کاهش دهنده ی باروری هستند.

تخمدان های دمدمی بر هم زننده ی تخمک گذاری

در برخی از خانم ها وجود کیست های ریز در تخمدان ها و یا عملکرد نادرست هیپوفیز و هیپوتالاموس که هورمون آزادکننده ی هورمون های جنسی را ترشح می کنند، می تواند مانع از آزاد شدن تخمک توسط تخمدان ها شود. برای رفع مشکلات تخمک گذاری استفاده از داروهای تحریک کننده ی تخمدان می تواند موثر باشد، البته به شرطی که این کار با احتیاط و تحت نظر پزشک متخصص انجام شود، چون امکان تحریک بیش از اندازه وجود دارد.

گفتنی است که انجام رادیوتراپی یا شیمی درمانی در  بیماران مبتلا به سرطان نیز می تواند باعث آسیبتخمدان ها و بروز مشکلاتی در باروری شود. از دیگر عواملی که در تخمک گذاری اختلال ایجاد می کنند می توان به استرس، مشکلات تیروئیدی و مصرف بعضی از  داروها اشاره کرد.

چسبندگی لوله های رحمی

یکی از عوامل اصلی ناباروری در خانم ها، چسبندگی لوله های رحم است که به آنها لوله های فالوپ نیز گفته می شود و وظیفه  ی انتقال تخمک به داخل رحم را بر عهده دارند. در برخی موارد این لوله ها به دلیل چسبندگی بسته می شوند و در نتیجه باروری اتفاق نمی افتد. این چسبندگی ها اکثرا در اثر عفونت لوله ها رخ می دهد و در آن لوله ها توسط میکروب هایی که از طریق رابطه جنسی قابل انتقال هستند آلوده شده و به هم می چسبند.

اختلال در مخاط رحم

اگر مخاط رحم یا آندومتر در شرایط مساعدی نباشند، در زمان باروری مشکل ایجاد می کند. ممکن است مخاط رحم بیش از اندازه نازک بوده و به این ترتیب مانع از لانه گزینی تخم شود و یا اینکه برژس دیواره رحم به میزان زیادی ضخیم باشد.

آندومتریوز مشکل دیگری است که می تواند در نازایی دخیل باشد. این اختلال به دلیل رشد بافت آندومتر روی تخمدان ها، لوله های رحمی و حتی مثانه و روده ها بروز می کند. یکی از تئوری های ایجاد آن ریفلاکس خون است. به این ترتیب که در زمان قاعدگی خون آندومتر به جای رفتن به سمت واژن، برگشته و به سمت لوله ها و داخل حفره ی شکمی حرکت می کند. در این صورت باعث بروز مشکل آندومتریوز و حتی چسبندگی ارگان ها می شود.

خانم هایی که دچار مشکل آندومتریوز هستند معمولا در حین قاعدگی، دردهای شدیدی را احساس می کنند و 30 تا 40 درصد آنها به سختی باردار می شوند. برای درمان مشکل آندومتریوز، دو روش درمان هورمونی یا عمل جراحی وجود دارد.

عدم مهمان نوازی رحم

گاهی اسپرماتوزوئید در داخل رحم، تخمک را ملاقات می کند، اما به هدف خود یعنی بارور کردن تخمک نمی رسد. ممکن است به دلیل بدشکلی، ناهنجاری یا وجود فیبروم و یا پولیپ در رحم، تخم لقاح یافته در حفره ی رحم کاشته نشود. گاهی ممکن است که هورمون های گردنه ی رحم که برای عبور دادن اسپرماتوزوئید لازم و ضروری هستند، به میزان کافی ترشح نشوند. در این صورت درمان های هورمونی ساده برای افزایش میزان هورمون ها می تواند مشکل را برطرف کند.

سبک زندگی نادرست

هر که طاووس خواهد جور هندوستان کشد. برای داشتن فرزند باید سالم زندگی کرد و سالم بود. مصرف دخانیات، الکل، استرس، چاقی و یا برعکس رژیم های لاغری سخت به باروری خانم ها و البته آقایان آسیب می زنند. یک واقعیت شگفت انگیز این است اسپرماتوزوییدهای مردان در سال های 70 و 80 میلادی باکیفیت تر و جنبنده تر از امروز بوده است. بنابراین مهم است که برای ارتقای قدرت باروری، سبک زندگی سالمی داشته باشید.

علل ناباروری در آقایان

ناهنجاری اسپرم

زمانی که یک زوج به دلیل مشکل ناباروری به پزشک مراجعه می کنند، معمولا در 20 تا 30 درصد موارد یک مشکل مردانه مشاهده می شود. عوامل متعددی در ناباروری آقایان تاثیر دارد که مهم ترین آنها ناهنجاری اسپرم است. در واقع مشکل ناباروری  آقایان به طور ویژه به میزان ناکافی اسپرماتوزوئید، عدم تحرک و مورفولوژی یا شکل آن مربوط می شود.

معمولا آزمایشاتی وجود دارد که ناهنجاری های اسپرم را آشکار می سازند. ممکن است این ناهنجاری ها منشا هورمونی، عفونی یا ژنتیکی داشته باشند. در برخی موارد نیز عامل آن ناشناخته است. در حالت کلی عوامل زیر بیشترین دخالت را در ناهنجاری اسپرم و ناباروری آقایان دارند.

واریکوسل

واریکوسل (واریسی شدن عروق بیضه) به دلیل اتساع یک ورید در ناحیه ی طناب اسپرماتیک بروز می کند. مشاهده شده است مردان زیادی با داشتن واریکوسل گسترده صاحب فرزند شده اند، اما در برخی موارد، مردانی نیز دیده شده اند که با واریکوسل محدود با مشکل ناباروری مواجه هستند.

بنابراین می توان گفت که رابطه ی مستقیمی بین واریکوسل و نازایی مشخص نشده است. به طور کلی برای مشخص کردن علت ناباروری در مردها که در برخی موارد پیچیده است، نیاز به آزمایش های دقیق پزشکی وجود دارد.

بیماری ها

برخی بیماری های دوران کودکی و بخصوص بیماری های تب دار آسیب رسان به بیضه ها مانند بیماری ارویون باعث بروز  اختلال در تولید اسپرم و یا انسداد مجاری خروج آن می شوند.

عوامل ژنتیکی

مهم ترین اختلالات ژنتیکی شامل سندروم کلاین فلتر (زیاد بودن کروموزوم)، دلیشن کروموزوم Y و ترانس لوکیشن کروموزومی است. این مشکل در 2 تا 33 درصد مردان نابارور دیده می شود.

اختلالات نعوظی یا انزالی

به عنوان مثال انزال معکوس می تواند عامل ناباروری در مردان شود. در این مشکل اسپرم به جای بیرون ریختن، به سمت مثانه برمی گردد.

مشکلات هورمونی

برخی مشکلات هورمونی در مردان باعث بروز ناباروری می شود. در بین این مشکلات می توان به اختلالات غده تیروئید اشاره  کرد که معمولا باعث کاهش میل جنسی و اختلال نعوظی می شود.

مشکل هایپرپرولاکتینمی (افزایش غلظت پرولاکتین خون) نیز می تواند باعث جاری شدن مقداری شیر از سینه مردان و یابزرگ شدن آن شود.

هیپوگنادیسم نیز جزو مشکلاتی است که تولید اسپرم را دچار مشکل می کند.

به طور کلی ...

به طور کلی در مسئله ی ناباروری سهم هر کدام از زوجین 50 درصد است که عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. بنابراین  نمی توان به دنبال مقصر گشت. در هر دو جنس عوامل محیطی، در تماس بودن با مواد شیمیایی، تغذیه ی ناسالم، استرس، مصرف دخانیات، بالا رفتن سن بارداری و غیره، باروری را به خطر می اندازند. بنابراین در گام اول باید از سنین اوج باروری یعنی حدود بیست و پنج سالگی استفاده کرد و سبک زندگی سالمی داشت.

اگر بعد از یک سال نزدیکی حاملگی اتفاق نیفتاد، به پزشک مراجعه کنید. در این صورت آزمایش های لازم برای هر دو جنس در نظر گرفته خواهد شد تا دلیل ناباروری و روش های مقابله با آن مشخص شود. در واقع تشخیص علت ناباروری، گام نخست برای  مقابله با آن است. سوالات خود را از پزشک تان بپرسید تا بهتر راهنمایی شوید.

در حال حاضر روش های کمک باروری دقیقی در سراسر جهان وجود دارد که مشکل حدود 30 تا 35 درصد زوج های نابارور را حل می کند. خوشبختانه بسیاری از این زوج ها، در مراحل ابتدایی و با درمان های ساده بارور می شوند و نیازی به روش های پیچیده نیست.